مرکز آموزش نیروی انسانی اموزش وپرورش

 اسماعیل شمس تبار کامی

آذر-1389

 مقدمه

مامکتب ومذهبی را نمی شناسیم که به اندازه دین اسلام در مورد تربیت کودکان ولزوم توجه به امور تربیتی آنهاسخن گفته باشد .حقوق کودکان در دین اسلام بسیار پردامنه ووسیع می باشد وامر تربیت کودکان از همان دوران تولداورا دربر می گیرد همان طوری که خداوند در قران می فرماید: < وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ کِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوف[1]

مادرانى که مى‏خواهند شیردادن را به فرزندان خود کامل سازند، دو سال تمام شیرشان بدهند. خوراک و لباس آنان، به وجهى نیکو، بر عهده صاحب فرزند است‏

پس دین اسلام نسبت به کودکان دید مثبتی داردهمانطوری که امام سجادع می فرماید:فرزندخوب چیزی است که اگر بماند دعای پس از مرگ والدین است واگر پیشتر بمیردشفاعتگری است برای انان[2]

سوال اصلی:راههای پرورش حس مذهبی کودکان چیست؟

سوالات فرعی:

1-اهمیت تربیت دینی در کودکان چیست؟

2-شیوه های پرورش حس مذهبی چیست ؟

اهمیت‌تربیت‌دینی‌درکودک
 باید توجه داشته باشیم که تمام دستورهای اخلاقی و دینی زیر بنای فطری دارند، زیرا آنچه به عنوان دستور الهی در قران آمده است و یا پیامبر بزرگوار (ص) به آن اشاره کرده است همه و همه بر اساس نیازمندیهای فطری و طبیعی انسان تنظیم گردیده است نه آن که برنامههای اخلاقی و دینی به افراد تحمیل شد.

در این میان امر خطیرتربیت دینی درمورد کودکان و نوجوانان از اهمیت زیادی   برخورداراست زیرا تفهیم آموزه هایدینی وارائه تعریف درستی از اغاز وفرجام جهان به انازه فهم کودک درایتی خاص را می طلبد

کودکان می خواهند بدانند از کجا آمده اند ؟ چگونه آمده اند ؟ به کجا میروند و چه کسی آنان را به این جهان آورده است ؟ این سؤالات می تواند نخستین زمینهها را برای تربیت دینی فراهم کندچنین تربیتی پیش از اینکه یک امر تئوری بوده باشد امری دارای جنبه علمی است زیرا طفل در سایه تربیت مذهبی و معاشرت در میابدکه چگونه کار وعمل بنماید. على علیه السّلام فرموده است: در خردسالى علم بیاموزید تا در بزرگسالى به برترى و سیادت نائل آئید[3]

در اهمیت پرورش دینی و اخلاقیکودکان همین بس که در پرتو آن، همه نیازمندیهای فطری و طبیعی کودکان به وسیله تقویت حس اخلاقی و دینی تقویت میگردند

اما آنچه به نظر نگارنده در ارائه راهکارمد نظر است چندین امرمی باشد که درحد توان به آن ها پرداخته و توضیحات لازم را نیز می آوریم.

بخش اول : نیکی به کودک

نیکی به کودک منحصربه یک مورد خاص نیست بلکه وسعت دامنه ان بسیار فروان میباشد که ما دراین جا فقط چند مورد راذکر می نماییم

1-نام نیک:داشتن نام نیک برای هر فرد در اجتماع بسیار مهم بوده ودر رشد او نقش اساسی دارد این چیزی است که در احادیث امامان معصوم علیه السلام بسیار بر آن سفارش شده است. قال علىّ علیه السّلام:" و حقّ الولد على الوالد ان یحسن اسمه و یحسن ادبه و یعلّمه القران" على علیه السّلام فرموده: حق فرزند بهپدرش اینستکه او را بهاسم خوب نامگذارى کند و بخوبى، ادب و تربیتش نماید و بوى قرآن مجید را تعلیم دهد.[4]

2-محبتوشاد کردنبه کودکان: نوع محبت ومعاشرت ما با کودکان در روحیه دینی کودک بسیار اهمیت دارد وباعث بالا رفتن دردرک وشعور میشود ولازمه چنین کاری احساس باوری است که کودکان نسبت به والدین پیدا می کنند واو را بعنوان یک الگوی مذهبی ودینی می پذیرند. پس این یعنی احساس باور کودک والدین را فرصتی مقدماتی برای دعوت وی به شرکت در این قبیل مراسم است.

بخش‌دوم‌:شیوه‌های‌آموزش‌اخلاقی‌ودینی:
1-‌الگوهای‌عملی
فرزندان نیازمندند پدر و مادر خود را در محیط خانوادگی به عنوان یک الگو از نظر اخلاقی و دینی ببینندیعنی بعنوان مثال فرزند در منزل ودر اجتماع اطراف خود پدر ومادرش را از کسانی ببیند که اعتقاد به دین خدا دارند وبالاتر اینکه آنها را عمل کننده به دستورات الهی ببیند .به عنوان مثال اگر پدر یا مادرفرزند راترغیب به نمازکنند این دو صورت پیدا می کند: ا-یا والدین خود شان نماز را مرتب می خوانند

2- یا والدین خدای ناکرده بی مبالات هستند.که در صورت اول علاوه بر اینکه فرزند نماز را میخواند بلکه والدین را نیز باورمثبت پیدا میکند .پس الگوی عملی نقش بسیار اساسی را دارا می باشد .

2-کودکان‌راباطعم‌ولذت‌عبادت‌آشناسازیم
هر چیزی طعم و لذتی دارد گاه طعم و لذت مادی و گاه معنوی، والدین  سعی میکنند که جذبه و شوق مناجات و رازو نیاز را با خدا به خوبی به کودکان انتقال دهندو کودکان را از لذات معنوی بهره مند سازند.آشنا کردن کودکان به لذت های عبادتراههای فراوانی دارد که از حوصله این متن بیرون ونیاز به فرصت فراوان دارد

3- اعتدال: بهتر این است شرکت در مراسم مذهبی ، تکلیفی مشکل برای کودکان نباشد یعنی با خستگی کودکان نگردد ضمن اینکه در صورت طولانی شدن مراسم وخستگی کودکان بهتر است وی را به منزل برگردانند. از سوی دیگر شرایط و موقعیت جسمی کودکان هم باید سنجیده شود و در صورت عدم تمایل یا بیماری ومساعد نبودن شرایط کودکان ، از بردن آنهاخودداری کرد.

دراحادیث اسلامی بسیار بر این نکته تاکید شده که کودکانتان را بر اساس موقعیت سنی که درآن هستندپرورش بدهیدبعنوان مثال امام باقرعلیه السلامدر حدیث مفصلى وظائف اولیاء اطفال را در تربیتهاى ایمانى کودکان در سنین مختلف بیان فرموده است: در سه سالگى کلمه توحید (لا اله الّا اللَّه) را بطفل بیاموزند، در چهار سالگى (محمد رسول اللَّه) را باو یاد بدهند، در پنج سالگى رویش را بقبله متوجه کنند و باو بگویند که سر بسجده بگذارد [5]

4-جلوگیری‌ازبدآموزی:

والدین و مربیان باید اعتقاد به خدا،  مذهب و تعالیم آنرا به گونه هایی در کودک پدید آورند که روح مذهب در آنان به صورتی صحیح استوار گردد. هم چنین  مباحث آموخته شده به صورتی باشند که کودک در حال و آینده آنها را منافی باحق و حقیقت نیابد.یعنی اموزه های دینی ومذهبی را انگونه که هستند به کودکان وفرزندان خود بیاموزند نه آن گونه که هواهای نفسانی به آن حکم می کند .

ودیگر اینکه تحت هیچ شرایطیجلوی کودکان واژه های بد را بکار نبرند چرا که جبران چنین کاری هزینه های جبران ناپذیری را برای والدین و اجتماع بدنبال دارد.

5-نقش‌دوستان‌کودک:
کودک یک موجود اجتماعی است و احتیاج به انس و الفت دارد و نیازمند بازیهای دوستانه است. یکی از نیازهای طبیعی کودک موانست و مجالست به هم سن و سال خود است و پدران و مادران نیز هرگز نمیتوانند نقش همبازی را برای فرزند ایفا کنند. کودکانبر اساس علاقههای که بهیکدیگر دارند رفتار و کردارشان در همدیگر موثر است.از على (ع) نقل شده است: :" صحبة الأخیار تکتسب الخیر، کالرّیح إذا مرّت بالطّیب حملت طیبا= همنشینى با نیکان مایه کسب نیکى است، مانند باد که هر گاه از روىعطر عبور کند، بوى خوش به‌همراه‌مى‏آورد.[6]
پس در مواردی که کودک تمایل دارد به صورت گروهی و یا به اتفاق هم سالانش در مراسم مذهبی شرکت کند بهتر است مقدمات حضورش به همراه هم سالانش در مراسم فراهم شودبدین صورت کهکودک به همراه فرد مورد علاقه اش به این مراسم فرستاده شود

عن عبد اللَّه بن صالح عن ابی عبد اللَّه علیه السّلام قال: لا ینبغی للمؤمن أن یجلس مجلسا یعصى اللَّه فیه و لا یقدر على تغییره.

الکافی 2/ 374 الوسائل 11/ 503 تفسیر نور الثقلین 1/ 727 انوار الهدایة/ 89 مجموعة ورام 2/ 210 البحار 74/ 199

از عبد اللَّه بن صالح، از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود:

سزاوار نیست مؤمن در مجلسى بنشیند که در آن نافرمانى خدا مى‏شود و قدرت بر تغییر آن ندارد.[7]

خلاصه اینکه اغلب نوجوانان بزهکار و مجرم اولیّن قدم های انحرافی را به کمک دوستان ناباب و ناشایست برداشته اند و سپس در سراشیبی سقوط قرار می گیرند ضمن اینکه چنین افرادی از اقشار بی اعتقاد و ناآشنا با ارزشهای دینی و اخلاقی هستند. بسیاری ازهمین نوجوانان با وجود انحرافات گوناگون وقتی که از نظر مذهبی به مرتبه ای شایسته رسیده اند، به راحتی نجات یافته و زندگی پاک و سالمی را آغاز کرده اند.

6-ایجادعادات‌مذهبی:
والدین بایدزندگی خود و خانواده خود را مذهبیکنند آنچنان که رفتار و گفتار، رفت و آمدها،معاشرتها،و موضعگیریها همه رنگ مذهب داشته باشند. روح خیر خواهی نسبت به همنوع را درخود زنده و متجلی سازند تا کودک از آن درس بیاموزد و در تمام آنها به طور مداوم عمل کنند تا درفرزندان به صورت عادت در آید.

امام باقر (ع) در حدیث مفصلى وظائف اولیاء اطفال را در تربیتهاى ایمانى کودکان در سنین مختلف بیان فرموده است که این خود نیز از بهترین راه هکارهای عادت مذهبی می باشد .امام ع می فرمایند:" فاذا تمّ له ستّ سنین علّم الرّکوع و السّجود حتّى یتمّ له سبع سنین. فاذا تمّ له سبع سنین قیل له اغسل وجهک و کفّیک، فاذا غسلهما قیل له صلّ"

در شش سالگى کامل رکوع و سجده صحیح را باو بیاموزند، در هفت سالگى بطفل میگویند: دست و رویت را بشوى و نماز بگذار

پایان

8/9/89